edukiak
edukiak

ElkarrizketakElkarrizketak

“Dones del lugar” liburua dela-eta Keparekin kontu-kontari

Agurne Eizagirre eta Imanol Lizardi

irudia
Oihana, Amaia eta Kepa

Pertsona onaren itxura du, ibilaldi pausatua, begirada sakona, ahots gozoa. Behin, herriko mutil koxkor batek Olentzeroren anaia ote zen galdetu omen zuen. 1982an etorri zen lehen aldiz Alkizara. Geroxeago, Peru baserrian bizi izan zen ia urtebetez. Hemengo jatorrizko euskara ikastera etorri zen, baina ordurako antropologia lanetan hasia zen. Antropologia arloan, oso ezaguna da Euskal Herrian, baita kanpoan ere, nekazal munduaren inguruan idatzi eta hitz egindakoengatik. Asko dira, urte askotan zehar, idatziak dituen artikuluak eta liburuak batetik, eta zuzendu dituen kongresu eta hitzaldiak bestetik. Gustukoa izan du beti, eta du, bertakoekin aritzea, bertakoen ahotik zuzen-zuzenean bizitzaz hitz egiten entzutea, eta bizitzaz hitz egitea. Kanpotik etorritako gutxik lortu du Kepak lortu duen moduan alkizarrengana hurbiltzea. Etxeko sukaldean, tabernan, herriko festetan, kalean, edozein lekutan, tertulian, luze jarduna da. Eta solasaldi horien ondorioa da, neurri batean behintzat, duela bi urte argitaratu zuen “ Dones del lugar” liburua. Oilategitik aldizkarirako hitz egin nahi izan dugu berarekin, ohi duen moduan, patxadaz, lasai. Etxean hartu gaituzte, Amaiak, Oihanak eta berak, goxo, kafea eta bertan bustitzeko bizkotxoak tartean zirela. Hau da Kepak beste lauroi kontatu digunaren laburpentxoa:

Lehenik eta behin Kepa, zergatik liburua?
Bizitzan bezala ez dago arrazoi bakarra, bat baino gehiago baizik. Esan behar dut nire ogibideak liburuak idatz ditzadan eskatzen duela. Bestalde, herrian bizi naiz, eta ikusten nuen azken 6 – 7 urte horietan aldaketa handiak izaten ari zirela hemen, asko hitz egiten zela, plazan, lagunen artean, han eta hemen, hau eta bestea, eta nik ez nekien nola interpretatu gertatzen ari zena. Hasi nintzen paperean datuak jartzen, baina ez modu organizatuan, eta horretan ari nintzela, lagun ingeles baten bisita izan nuen. Hark esan zidan liburu bat prestatzen ari zela azken urte horietan, Europan nekazal munduan ematen ari ziren aldaketei buruz, hango eta hemengo jendearen artikuluekin, eta esan zidan parte hartu nahi ote nuen horretan, eta esan nion saiatuko nintzela. Azkeneko urte horietan gertatzen ari ziren aldaketez (1998, 1999, 2000…) ohartuta, konturatu nintzen lehen ere (1982, 1983, 1984 urteetan) aldaketak izan zirela. Beti daude aldaketak. Pentsatu nuen lehen garaietako oroitzapenak eta oraingo datuak bilduz, interesantea litzatekeela, datuak alderatzea.

Eta zer egin zenuen?
Lehendabizi artikulu bat prestatu nuen ingelesez liburu baterako. Gero pentsatu nuen datu gehiagorekin liburu bat gaztelaniaz idaztea, ingelesetik errazagoa baita gazteleniara pasatzea euskarara baino. Diputazioan diru-laguntza eskatu nuen liburuaren parte bat egiteko, eta eman egin zidaten. Berehala etorri zen historia hau guztia. Jabetzen nintzen Alkizara beste edozein bezalaxe etorri nintzela bizitzera, eta lehen aldiz etorri nintzenean, berriz, ikertzaile gisa etorri nintzela. Bi egoerak desberdinak dira. Lehen aldi hartan modu batez harremandu nintzen bertakoekin, eta orain beste modu batez. Nolabait, bada neurri batean autobiografia ere, batez ere lehenbiziko partean. Laburbilduz esango nuke liburua idatzi nuela, alde batetik kanpotik etorritako galdera bati erantzun nahian, eta bestetik barnetik sortutako kezka bat azalarazteko asmotan. Baita ere pentsatu nuen nik idatzitakoak, nire gogoetak besteek jakin behar zituztela.

Norentzat da liburua?
Aitortzen dut liburuari zukua ateratzeko aurretik formakuntza bat behar dela, nik idazten ditudanean antropologoak baititut buruan. Hala ere, estiloa ere saiatu naiz oso dibulgatiboa izan zedin hitzak ondo aukeratzen, irakurterreza izateko.

Sakondu dezagun pixka bat Kepa. Nola ikusten duzu gaur egun herria?
Nik uste dut hemen gauza nahasi bat dagoela. Badago nortasun irudi publiko bat kanpokoei begira. Nire ustez, barne nortasun homogeneorik ez dago, alegia, barnetik datorren nortasunik ez diot herriari ikusten. Herriak halako eta holako ekintzak, edo aktibitate kolektiboak aurrera eramaten dituenean, badirudi kanpotarrek epaitu ditzaten egiten dela, hala ikusten dut nik behinik behin. Esandakoaren adibiderik argiena herriko festak dira.

Liburura bueltatuz, hau ez da idazten duzun lehen liburua, ezta?
Ez. Nire kezka antropologia-irakasle bezala nekazal giroko mundua eta haren bilakaera izan da. Horrexegatik etorri nintzen. Hori dela eta, kongresuak antolatu ditut, askotxotan hartu dut parte. Ni saiatu naiz globalizazioaren aurrean (homogeneizazioa bultzatu nahi denean), lokalizazioa bultzatzen. Globalizazio horren eragina nola gertatzen den herrietan aztertu dut, eta zein den tokian tokiko erantzuna. Orexan adibidez oso erantzun interesgarria eman da gaztaren inguruan, beste batzuek kooperatiba bat antolatu dute. Hemen, berriz, ez da horrelako erantzunik eman.

Zer da bada, zure ustez, hemen egin dena?
Hemen egin dena da kanpotik datorkiguna eskaini. Zer datorkigu kanpotik? : aisialdia eta kontsumoa. Ba hemen, kontsumo hori eskaini da. Adibidez, plaza oso modu urbanoan jarrita dago. Jendea aisialdi ideia horretan sartu da: kafea hartu, afaldu… Ez dut esan nahi gaizki dagoenik, aisialdia primeran baitago, baina baserriko ideologia nagusia historikoki, lana izan da. Beste hori gauza berria da. Kanpoko batzuk ideia horrekin etorri dira, eta bertakoek ere aisialdi hitza bereganatu egin dute. Baserria ez dute hartzen nekosoa delako, lana delako. Orduan, zein da aisialdia edo afizio nagusia baserriko ideologia horretan?: ehiztaria izatea. Hor kontsumo bat dago, baserritik datorrenak hor bere mundua aurkitu du. Kaletik etorri garenok gure erreferentea aurkitzen dugu baserriak ikusita, belazeak ikusita, ganaduak ikusita… eta horiei begira festak antolatzen ditugu.

Liburuan, besteak beste, Alkizan 1983tik 2005era emandako aldaketez mintzo zara. Zeintzuk dira aldaketa horiek, adibidez baserriari dagokionean?
Errealitate bakoitzak bere kontraesanak ditu, baina hemen baserria dela errealitate historikoa eta, kontraesan handia dago. Baserria alde batetik garrantzizkoa da, bai, identitatea ematen du, hortik gatoz. Baina beste alde batetik baserria ezkutatu egin nahi dugu. Orain etxeak berriztatzen ari dira, baina izaera hori ezkutatuz. Koloreari erreparatuz, tradizionalki zuriak badira, orain inork ez du eredu hori jarraitzen, beste eredu bat jarraitzen da, erresidentzialagoa. Ornamentuak eta estiloa erresidentzialagoak dira.

Eta kanpotik etorritakoak eta bertakoen arteko harremanei buruz 1983tik hona, zer duzu esateko? Aldatu al dira?
Nik kanpokoa eta barrukoa bizimodu bezala ikusten dut, elkarrekin lotuta. 1983an, kanpotarra pertsona arraroa zen, salbuespena zen. Baina orduan, arraroa zen hemen, eta arraroa zen hona etortzeko uzten zuen herrian ere. Familian ere gaizki ikusita zegoen, “jota al hago?” eta horrelakoak entzun behar izaten zituen. Orduko giroa horrelakoa zen. Gaur egunean, ordea, mendi aldera bizitzera etortzea onuragarritzat jotzen da, onartu egiten da, positiboa da, bizitzamaila altua adierazten du. Bestalde, kontuan izan behar da batzuk baserria edo etxea egiten dutela, eta beste batzuk pisutan bizi direla. Pisuena fenomeno berria da.

Asko ugaritu dira azkenaldian
Jakina, baina ez da inoiz Alkizako bizimodu nagusia izan. Lehen pisuetara joaten zena beste herri batera joaten zen, baserria utzita. Orain, berriz, pisuetan bizi dira belaunaldi gazteak, eta baserrietan geratu direnak zaharrak dira, hau da, pisuetan alaitasuna dago, umeak-eta daudelako, eta baserrietan tristura dago. Sinbolikoki ikusten da baserria beheruntz doala, estetikoki ere bai, eta kanpotik etorritakoa gora doala. Azken batean, pisuetan bizi direnak, oro har, bertakoak dira, eta bestalde kanpotik etorritakoak gaur egun, ez datoz garai batean bezala, artista gisa, baizik eta jendearekin parte hartzera, nahiz eta parte hartze hori gehienbat tabernetan tragoak hartzera mugatzen den. Kontsumoan elkartzen bagara, ez da arazorik izango.

Kontsumoa aipatzen duzunez, orain gainera datorkigun edo iadanik gainean dugun krisia dela eta, zer?, zer gertatuko da?
Oso gai interesgarria da hori. Garbi dugu baserriak porrot egin duela. Hemengo biztanleak, plaza inguruan bizi direnak eta zenbait gazte eraikuntzan aritu izan dira, eta denok dakigu horrek beherunzko joera nabarmena duela. Beheko tailer asko eta askotan “ERE”ak etorri dira (erregulazio espedienteak). Gero eta etxe gehiago dago hemen salgai, saldu ezinik. Krisi honek aurrera eginez gero, zer gertatuko da? Jendea langabezian jartzen bada, eta kanpotik etorritakoek ezin badute etxea ordaindu, eta salgai jartzen badute, bankuek hartuko dituzte. Burbuja inmobiliarioak oraingo herriko estetika ekarri du, baina hau aldatzen bada egonezina nagusituko da. Kezka handia da. Bertakoek, etxea, familia, baserria dute, badute nolabaiteko babes harreman sarea, baina kanpotik etorritakoek herrian ez. Gero honekin lotura duen beste kontu bat ere aipatu nahi dut: burbuja kulturalarena.

Orain dela gutxi Berria egunkarian zuri eta beste antropologo ezagun bati egindako elkarrizketan horretaz hitz egiten zenuen, burbuja kulturalari buruz, alegia.
Bai egia da. Niretzat garrantzia duen gaia da. Azken urte hauetan badugu etengabe festak antolatzeko joera, eta gainera gertakizun kulturala bailiran plazaratzen ditugu. Baserriari dagokion erreferente kultural bat hartuta, edo erakusketa baten aitzakian, festa egiten da. Eta nire ustez festa eta kultura nahastu egiten dira. Jatea eta edatea soilik, ez da berez kultura. Batzuek esaten dute, entzuten da, festa asko antolatzen dela; nik ez dakit proportzioa handia edo txikia den, baina entzuten da. Nik aurreikusten dudana da horrek ere egonezina ekar dezakeela, hau da, batek hau egin duela, besteak bestea, batzuetan batzuek parte hartzen dute, besteek ez, haserreak ere sor daitezke. Demagun, uneren batean erabakitzen dela horri mugak jartzea, mozkorraldia bezala izan daiteke, hots, biharamunean buruko mina izatea. Beraz, laburtuz nire kezka batetik da burbuja inmobiliarioak buruko mina ekarriko ote duen, eta bestetik burbuja kulturalak ere gauza bera ekarriko ote duen, eta bi buruko min batera …

Eta bukatzen hasteko Kepa, jar gaitezen pixka batean geroari begira. Zer behar du Alkizak zure ustez zoriontsuago izateko?
Adostu egin behar da, kontsentsuatu egin behar da zer nolako herria nahi dugun. Lo egiteko herria nahi dugun, Ostatuan afaltzeko nahi dugun, harremanetan jartzeko lekua izatea nahi dugun, erakusteko toki bat nahi dugun, eskaparate horren elementuak guk jarriz, edo hemen bizi nahi dugun bertako errekurtso naturalak erabiliz. Baina nire ustez ez da hori hauteskunde batzuetan egin behar, nire ustez prozesu baten ondorioa behar du izan horrek, eguneroko, asteroko elkar ekintzaren emaitza.

Bertako errekurtso naturalak erabiliz bizitzea esan duzu. Posible al da hori gaur egun?
Modu desberdinak daude. “Bajada de cañones” egiten badugu, enpresa batek kanpotik turistak ekarriz, bertako batzuei lanpostua eskaintzen badie, ari gara bertako errekurtsoak erabiltzen. Dena den, hori lehen aipatutako eskaparateari dagokion aktibitatea izango litzateke. Hori modu bat da, baina badaude beste modu batzuk, lotura dutenak lehen sektorearekin. Une honetan agian, ez da zuzenena lehen sektorea aipatzea, horrek erantzuna eta perspektiba baldintzatzen baititu. Baina nik uste dut baserritik, produktu naturaletik bizitzea posible dela. Gainera batzuek egiten dute hori dagoeneko, batzuk bizi dira gaur egun baserritik.

Lehen Orexa aipatu duzu
Baina zein dira alternatibak?. Ekoizpen ekologikoak, “bio” tipokoak, gauza txikiak. Baina horretarako ere elkartu egin behar da, ezin baitio batek bakarrik horrelako zerbaiti aurre egin. Konpartitu egin behar da, eta horretarako gogo handirik ez ote dagoen susmoa dut. Kontua da hortik bizitzeko ezin dela bizi garen bezala bizi, hau da, moda-modako autoak izanda, noiznahi afaltzera joanda, hori ez da posible. Egia dena da adibideak badirela.


Azalera itzuli
inkesta
irteerak

xhtml | CSS - iametza interaktiboak garatuta

2010 Alkizako Oilategitik Alkiza (Gipuzkoa)

Eusko Jaurlaritza Gipuzkoako Diputazioa Alkizako Udala